Je kunt de dood bestellen, thuis laten bezorgen…

Ik staar voor me uit en hoor de app die hij voorleest. “Het is rustig verlopen en ze ligt mooi opgebaard.” Een berichtje van zijn ex over zijn ex-schoonmoeder. Tussen 13.00 uur en 14.00 uur was de dood op bestelling. Een week om naar uit te zien, van te dromen, angst bij te hebben of wat… Ik probeer me voor te stellen hoe dat zou zijn. Weten dat er geen volgende maand is, geen volgende week, geen morgen. Het verdriet van de mensen om je heen. De vele keren afscheid nemen, voor de allerlaatste keer. Wanneer neem je het besluit? Hoe kies je het moment?

“Ik vind het wel een gave datum, 1 april.” hoor ik hem nog zeggen. Ik vraag hem of hij denkt dat ze dit zo bedacht heeft: ”Nee, ze had geen gevoel voor humeur, dus dat zal niet.” Ik lach, maar voel ook me ook een beetje beschaamd. Over de doden niets dan goed. Kan natuurlijk helemaal niet, want er zijn ook gewoon echt onsympathieke mensen. Ik kende haar niet, hij wel. Hij weet dat en voelt dat zo. Ze is niet meer, ze is dood. Ze was ziek, doodziek en dan kun je de keus maken om je leven te beëindigen. Je kunt de dood bestellen, thuis laten bezorgen op een zelfgekozen uur.

Mijn gedachten dwalen af naar zo’n 12 jaar geleden. Het zelfgekozen moment van overlijden van mijn echtgenoot. Hoewel zelfgekozen of gedwongen? Dat is nog maar de vraag. Is het een keus en als dat al zo is dan in ieder geval niet een die men zou willen maken. Maar ik merk dat me dat echt makkelijker lijkt. ‘s Morgens wakker worden van de pijn en vervolgens besluiten dat het klaar is. Dat je niet verder kunt, omdat je weet dat de pijn niet meer te stillen is en ook nooit meer minder zal worden, alleen maar meer. Er is dan een soort natuurlijk eindpunt. De grenzen aan wat je kunt dragen als mens. Zonder pijn had hij zeker nog jaren doorgeleefd. Maar nu was het moment daar. Alleen wij, zijn vrouw en kinderen, waren erbij. Ook deze dag was een dag met een mooie datum. Bevrijdingsdag 5 mei, bevrijd worden van de pijn. Wij wisten het, maar hij niet. Hij had geen benul van tijd meer. Leefde met de dag, overleefde de dag en stierf toen het ‘op’ was, zo’n vijf uur later.

“Je weet hoe ik kom te overlijden hè? Hij kijkt me aan met een wat sarcastisch blik. “Ik heb altijd gezegd dat ik staand overlijd.” Ik probeer te bedenken wat daar de reden van zou kunnen zijn. Ik kan de inschatting nog niet goed maken, ken hem nog maar een jaar. Geen idee, dus vraag ik het hem: Waarom dan?” Hij antwoordt niet meteen, maar staat op van zijn stoel en loopt mijn richting uit. “Ja, weet ik eigenlijk niet. Ik denk dat het met dominantie te maken heeft. Of misschien wel iets van fuck it. Ik vind de dood een bizarre grap van God. Eerst word je het leven ingegooid en vervolgens word je er weer uitgetrapt.” Hij kijkt me doordringend aan, alsof hij een reactie verwacht. Hij staat doodstil en rechtop, achter de bank met zijn handen op de hoofdleuning. “En dan lopen ze langs, praten ze tegen me, maar ik geef geen antwoord meer. Ik ben er niet. Ik ben dood en ze hebben het niet eens door.” Hij lacht, maar kijkt serieus. 

“Mijn opa stierf mooi,” begin ik en tover het beeld op mijn netvlies. Hardop denk ik: “Een oude man, wit overhemd, stropdas, bretels en een pantalon net onder zijn buik. Hij zat in een ouderwetse fauteuil met een brandende sigaar in zijn hand, krant op zijn schoot en een oude Jenever naast hem op het bijzettafeltje. Zo was hij en zo ging hij. Met als enig verschil op dit plaatje van zoek de verschillen dat zijn sigaar geen oranje smeulend puntje meer bevatte. Niet op verzoek, wel op tijd. Geen ziekte, geen onverteerbare eenzaamheid, in absolute vrede.” 

In gedachten verzonken komen er meer herinneringen. Mijn schoonmoeder vonden ze onder aan de trap. Ze lag daar op het Perzisch kleedje en niet op de natuurstenen tegels rondom. Ze was niet gevallen. We denken dat ze zich niet lekker voelde en daar in het zicht is gaan liggen. In de hoop dat ze gevonden zou worden? Gevonden werd ze. Je kon er niet omheen. Sterker nog, je moest eroverheen. Met een grote stap om rechtdoor de trap op te kunnen, rechtsaf naar de eetkeuken en linksaf naar de woonkamer. Slechts een meter zestig en op haar laatste moment een vrouw waar je niet omheen kon. Niet na haar laatste dag. Even was zij het absolute middelpunt van ……alles en iedereen.

“Ik wil in mijn slaap overlijden.” zeg ik. Hij kijkt me vragend aan. “Weinig spectaculair ook.”  Wellicht is dit een laffe wens. Nergens over na hoeven denken, geen besluiten nemen en geen voorbereidingen. “Maar dat past toch prima bij me. Niet te gevaarlijk leven en vooral de regie houden.” Of juist niet dus.

Lukt het je om de dood te regisseren, het hoe en wanneer te organiseren? Ik denk het niet. Eigenlijk hoop ik het ook niet. De maakbaarheid van het leven is net zo minimaal als die van de dood. Misschien is de enige geruststelling wel dat je wat hulpmiddelen aangereikt krijgt. De pijn kan in vele gevallen gereduceerd worden tot een minimum en als er een uitzichtloos lijden is, behoort euthanasie tot de mogelijkheden. Maar de dood komt niet op bestelling. Dat klinkt mooi, maar is echt niet zo makkelijk. De bestelling wordt achteraf pas op waarde geschat. Het komt eigenlijk altijd op een verkeerd moment en de verkeerde plek. Of misschien juist niet. 

Karin Donkers
Moeder, partner, dochter, oma, schoolleider, leraar