Met zo’n tien onderwijsmensen bekijk ik de documentaire ‘2Doc: Maatschappijleer’. In de film wordt de 26-jarige Daan Faasen gevolgd, als student van de Academische opleiding Maatschappijwetenschappen, bij zijn eerste stappen in de lespraktijk. Die zet hij onder meer aan de zijde van een oudere docent Maatschappijleer, Riël van Gastel, zijn praktijkbegeleider op het Theresialyceum in Tilburg. Vrijwel meteen na de start van de film realiseer ik me dat ik met wat ‘kromme tenen’ zit te kijken en me ongemakkelijk voel. Eigenlijk begint het al bij het welkom heten van de leerlingen en de introductie van het vak maatschappijleer. Op de één of andere manier ‘popt’ er meteen een slogan bij me op:‘De maatschappij, dat ben jij!’
Die komt uit een campagne van SIRE van jaren geleden. Dat geeft ook meteen aan waar het wringt. De leraar maatschappijleer dreunt op wat maatschappijleer is en wat de onderwerpen zijn die aan de orde moeten komen. Geen kennismaking met de leerlingen, geen introductie over de leraar en zijn achtergrond en geen motivatie van de keuze voor het vak dat hij doceert. Geen vraag, geen dialoog maar meteen het antwoord. Geen wij, jij maar ik.
Het lijkt zo voor te hand te liggen. Wat denken jullie dat het vak maatschappijleer inhoudt en wat voor onderwerpen zouden daar dan bij horen? Of misschien nog eerder: wat is een maatschappij en wat betekent dat voor jou en mij?
De jonge leraar vertelt dat hij zin heeft om ‘voor’ de klas te staan. Dat is wat we de komende minuten van beide leraren ook zullen zien, leerkrachten voor de klas. Een poging tot kennisoverdracht, zonder interactie en meningsvorming. Een zoektocht om het anders te doen, maar niet weten hoe en ook geen voorbeeld hebben aan de op dat moment meerwetende en ervaren mentor. Het brengt Daan duidelijk in de war en hij heeft moeite om zijn eigen weg te vinden en te gaan.
Twee mannen die van elkaar gaan leren de komende tijd, maar het nalaten een ‘relatie’ aan te gaan met elkaar en later ook met de leerlingen. Ze vergeten elkaar te bevragen, hun passie te delen en elkaar echt te leren kennen. Allebei mensen die het beste met hun leerlingen voor hebben en respect hebben voor elkaar. Soms wat om elkaar heen draaien en dan de vlucht zoeken in protocollen, zoals het eisen van de lesvoorbereidingen. Als geen ander weet je dat het natuurlijk ‘moet’, maar dat dat geen beter mens of leraar van je maakt en vaak alleen maar schijnveiligheid biedt.
Even lijkt er een kentering te komen, als Daan het boek dicht laat en de actualiteit als uitgangspunt neemt. Een bord vol met krantenknipsels over de aanslagen in Parijs en de rol van de media. Een prachtig confronterend en ingewikkeld gespreksonderwerp, maar ook hier lijkt overdracht van kennis de boventoon te voeren. Nog voor Daan de leerlingen bevraagd heeft naar wat het met hen doet, hoe zij zich voelen en wat zij vinden van de rol van de media, heeft Daan al verteld hoe de media in zijn ogen hebben gereageerd en misschien zouden hebben moeten reageren. Zelf de regie willen houden uit onzekerheid over het niet-weten, geen antwoord hebben of verrast worden door de antwoorden die zijn leerlingen zouden kunnen geven.
Er doen zich in deze documentaires meerdere kansen voor om een betekenisvolle dialoog te voeren of te onderzoeken wat burgerschap voor de leerlingen betekent en hoe leerlingen een bijdrage zouden kunnen leveren aan de maatschappij, maar het lijkt alsof die niet opgemerkt worden.
En toch komt dan die vraag: ‘Wat zouden jullie graag willen leren?’ of eigenlijk letterlijk: ‘Waar willen jullie het over hebben?’
Leerling: ‘Er komen 500 vluchtelingen naar onze school. Hoe gaan we dat doen?’
En dan door…………. Pak het moment, de kans!
‘Wat vinden jullie daarvan?’
‘We worden buren, hoe kunnen we maatschappelijk betrokken worden?’
‘Zouden we wat voor elkaar kunnen betekenen?’
‘Zijn jullie ook benieuwd naar hun verhaal?’
‘Denk je dat het leuk is om iets over ons te vertellen?’
‘Kunnen we zorgen dat zij zich welkom voelen?’
De stap die gemaakt wordt is het bezoek aan de AZC, een bezoek aan de buren. Mooi dat Daan deze mogelijkheid tot kennismaken heeft georganiseerd met zijn groep leerlingen. Terugkijkend naar deze documentaire zal hij zelf ongetwijfeld zien dat hier ‘meer’ uit te halen was. Meer in de betekenis van dieper, betekenisvoller. Door samen vragen te formuleren en te kijken wat we willen weten van de ander, wat we kunnen betekenen voor de ander? Wat is het verhaal achter de leerling en de vluchteling? Wat zijn de overeenkomsten en de verschillen? Waar vinden/raken we elkaar? Hoe kunnen we er voor zorgen dat wij op een prettige manier samenleven? En dat is waar het volgens mij om gaat. Kansen zien en pakken om er met z’n allen een betere samenleving van te maken. Geen nieuw vak, maar werken vanuit de context.
De maatschappij, dat ben jij!
De maatschappij, dat zijn zij!
De maatschappij, dat zijn wij!
Karin Donkers Edublogger/HetKind Bloggerscollectief
Blog verscheen eerder op HetKind en op Onderwijs van morgen
Volledige uitzending Maatschappijleer – 2Doc: – VPRO