Ik zal me hier niet populair mee maken. Maar dat is oké. Ik hoef het niet meer te hebben van wat mensen van me denken. Ik ontleen mijn identiteit niet aan wat ik over onderwijs te zeggen heb. Of wie ik in het onderwijswereldje ben. Ik denk dat ik inmiddels enig recht van spreken heb. Ik ga al weer even mee en ben die jaren best goed doorgekomen als bevoegd en bekwaam leraar en schoolleider. En toch zeg ik niet alles wat ik denk. Ik reageer niet op alles wat ik lees. Ik weet veel wel, maar nog veel meer niet. Die afstandelijkheid en reserve gebruik ik om te luisteren naar wat mensen te vertellen hebben. Om reacties of artikelen te lezen die over onderwijs verschijnen. Mijn tijdlijn op Twitter is mijn eigen archief. En ja, ook om te gebruiken in mijn werk en te reflecteren op mijn eigen handelen en denken. Vragen te stellen, veel vragen. Benieuwd naar motieven of drijfveren. Mensen in mijn naaste omgeving vinden dat vaak te veel vragen. Ik lees mee, kijk mee, verwonder en erger me. Ik deel gouden momenten op mijn school net zo makkelijk als die in mijn eigen leven. Mijn levensloop is geen geplaveid pad, maar één van hobbels en kuilen. Zowel privé als werk gerelateerd. Het leven, en dus ook het onderwijs, is geen éénpansgerecht.
Er bestaat voor mij geen absolute zekerheid. Ik ben met mijn denken over onderwijs aan verandering onderhevig. Ik ervaar, ik leer en ik stuur bij. Ik onderschrijf de manier waarop er op mijn school onderwijs wordt gegeven. Dat is hetgeen waar ik verantwoordelijkheid wil dragen. Ik zou niet op elke willekeurige school schoolleider kunnen zijn. Ik weet echter heel goed dat dit niet de enige manier van onderwijs geven is. Het is onze visie op hoe we leerlingen kennis overdragen, gemotiveerd en betrokken houden. We werken ons een slag in de rondte, leggen verantwoordelijkheid af, evalueren, analyseren, professionaliseren en leren elke dag van elkaar, de ouders en de leerlingen.
Genoeg over mij. Over mij als persoon. Ik wil het hebben over hen. Zij die dag na dag mijn tijdlijn vullen met negativiteit over onderwijs. Met statements over hoe het niet zou moeten. Dat waar onderwijs aan ten onder gaat. Het zijn persoonlijke ervaringen of die van de ander. Soms verzonnen, maar ook zelf zo ervaren. Ze worden breed uitgemeten en van een waardeoordeel voorzien. Er wordt gevraagd om herkenning en dus bevestiging. Kliekjes gevormd van gelijkdenkenden die richting willen bepalen door te schoppen tegen vernieuwingen of juist tegen de gevestigde orde. Wat dat dan ook mogen zijn. Je bent al snel iemand die wil experimenteren met kinderen en dus bijvoorbaat ‘fout’. Weinig plek voor nuance, andersdenkenden of open vragen aan elkaar. Het is of het een of het ander. Team wit, team zwart en team grijs worden de onderwijsprofessionals ook wel genoemd. Geen idee waar ik bij hoor.
Maar er is zeker reden tot zorg. En ja, er is ook veel mis. Jarenlang is voorbij gegaan aan de problemen die er zijn. Ik hoef ze niet te benoemen, maar ervaar ze ook elke dag op mijn school en ik lees de rapporten en onderzoeken. Ook ik volg het nieuws. Natuurlijk mag je daar een mening over hebben. Daar moeten we over nadenken. We zullen het op moeten lossen. Met elkaar en niet tegen elkaar. Tegelijkertijd is dat ook meteen hetgeen me stoort. We denken te weinig in oplossingen en hebben alleen maar kritiek. We vergeten nog steeds veel te vaak dat er niet één manier is. Als dat zo zou zijn, dan hadden we allang die oplossing gevonden en gekozen. Misschien is het goed om daar ook meer vrijheid te geven, zolang we maar blijven kijken naar ontwikkeling, welbevinden en opbrengsten. Niet separaat, maar altijd onlosmakelijk van elkaar. Het is blijkbaar gewoon verdomde ingewikkeld en niet alleen een kwestie van geld. En er is niet één schuldige aan te wijzen. Dus wat mij betreft ook onderwijsvernieuwing niet.
Toch word ik in de hoek van onderwijsvernieuwing weggezet. De oorzaak van al het kwaad. De zoveelste onderwijsvernieuwing op een rij. Hoe vaak lezen we dat niet. Dertig jaar onderwijs als leraar en schoolleider, en nog langer als ouder, geven mij niet de informatie die tot deze conclusie zouden kunnen leiden. Natuurlijk zijn er ook in mijn onderwijspraktijk aanpassingen gedaan. maar grootscheepse veranderingen ervaar ik niet. Het lijken golfbewegingen en inderdaad als je met elke golf mee wil ‘rollen’, dan is het hard werken. Het is ook een kapstok waar je alles wat fout gaat aan kunt ophangen i.p.v. je echt verdiepen in het waarom doen we de dingen die we doen. En als we ze al doen, doen we ze dan zo goed mogelijk voor onze kinderen?
Dat is dus net hetgeen we niet hebben gedaan. Mee rollen met elke golf. Elke verandering omarmen, of juist een defensieve houding aannemen bij elk nieuw idee of paniekerig worden bij een op handen zijnde wet of ballonnetje dat gelanceerd wordt door een politicus of ministerie. Wat hebben we dan wel gedaan? We zijn blijven werken aan de kwaliteit van ons onderwijs. Dat doen we overigens steeds en altijd. We schrikken niet van de wisselende focus op steeds weer andere maatschappelijke onderwerpen. We hebben ons onderwijs niet opgedeeld in losse vakken, net zo min als we de wereld in stukjes kunnen knippen. We staan open voor soms wat onconventionele oplossingen, omdat we even geen alternatief of andere oplossing hebben. We kijken naar wat een verrijking of verbetering zou kunnen zijn en we zijn aardig goed in deleten van alles wat er op ons afkomt van externe deskundigen. Mail met allerhande aanbiedingen wordt zeer selectief doorgestuurd. Scholing kiezen we vanuit een gezamenlijke behoefte aan de kennis van een meerwetende of een ontdekte zwakke plek of hiaat. We willen verbeteren, we willen kritisch blijven en we willen leren.
Maakt dat ons onderwijsvernieuwers? Ik vind het oké, zolang we maar kinderen ‘afleveren’ die goed leren lezen, schrijven en rekenen. Maar dat kan niet de enige opdracht van goed onderwijs zijn in deze ingewikkelde en complexe wereld. We zijn er niet met alleen de zogenaamde basisvaardigheden. Kinderen, maar ook volwassenen, hebben echt meer nodig en daar is school dan ook een goede oefenplaats voor. Voor mij is dat onderwijs in thema’s waar kinderen leren binnen context en betekenisvolle opdrachten alleen of samen uitwerken. Geen losse lesjes burgerschap of sociale vaardigheden. Kinderen krijgen de mogelijk om ook zelf aan te geven wat zij voor vragen hebben of ook nog willen weten rondom het onderwerp. We vinden die betrokkenheid en het hebben van veel ervaringen heel belangrijk. Leren vindt plaats op veel meer plekken dan in het klaslokaal en van veel meer mensen dan de leraar. Weten en ervaren dat leren leuk en zinvol is om iets te bereiken in het leven, binnen de mogelijkheden die voor elk kind anders zijn. We weten, als volwassenen allemaal, dat we dagelijks nieuwe dingen leren. Maar ook dat we mensen om ons heen om hulp moeten kunnen vragen en ergens in moeten duiken om bij het antwoord te komen. Wat helpt dan beter dan een goede herinnering en ervaring m.b.t. tot iets leren. En het kan dus echt beiden of allemaal. Goede rekenaars en lezers worden, voldoende kennis van de wereld en onderwijs hebben genoten dat ook nog betekenisvol, interessant en afwisselend is of was.
Oké, we willen vernieuwen zonder te teniet te doen aan wat wel werkt.
Karin Donkers, leraar, schoolleider en nog veel meer.